Соғлом турмуш тарзини шакллантиришнинг асл моҳиятини ташкил этувчи асосий омиллардан бири бу соғлом (тўғри) – рационал овқатланишдир. Рационал овқатланиш муаммоси, аҳоли орасида соғлом турмуш тарзини шакллантиришнинг энг асосий ва етакчи тамойилларидан бири ҳисобланади. Соғлом овқатланиш – соғлом турмуш тарзининг асосий йўналишларидан бири бўлиб, соғлом овқатланиш илм ва кўникмаларидан хабардор бўлиш ҳар бир инсон учун зарурдир. Соғлом овқатланиш – бу инсоннинг ўсиши, меъёрий ривожланиши ва ҳаёт фаолиятини, унинг саломатлигини мустаҳкамлашга ҳамда касалликларнинг олдини олишни таъминлашга имконият берувчи овқатланишдир.
Овқатланиш – бу, озиқаларнинг организмга тушиши, ҳазм бўлиши, сўрилиши ва ўзлаштирилиши билан кечадиган тўқима ва ҳужайраларнинг таркиб топишида зарур бўлган, организмда сарфланган энергияни қопловчи ва унинг функциясини бошқарувчи мураккаб жараёндир.
Овқатланиш жараёнининг ўзи инсон ҳаётининг асоси бўлиб, унинг саломатлиги, узоқ умр кўриш ва самарали меҳнат қилиш омили ҳисобланади. Шунинг учун овқатланиш рационал, тизимли, мувофиқлашган, ёшига, жинсига, касб фаолиятига ҳамда саломатлик ҳолатига мос келиши лозим.
Тўғри ва тартибли овқатланиш юрак – қон-томир кассалликлари, буйрак, ошқозон-ичак хасталиклари, қандли диабет, баъзи хавфли ўсмалар ва қатор турли кассалликларнинг ривожланиш хавфини камайтириши исботланган.
тўғри овқатланиш учун одам хилма-хил маҳсулотларни еб туриши лозимлиги соғлом овқатланиш тамойилларининг биринчи шартидир.
Соғлом овқатланиш ҳақидаги замонавий тасаввур учта асосий ёндашувга асосланади: баланслашган, адекват ва оптимал овқатланиш.
Баланслашган овқатланиш истеъмол қилинган ва сарфланган энергия ўртасидаги баланс билан ифодаланади, бир кунлик ўртача овқат билан истеъмол қилинган энергиянинг асосий қисми кун давомида сарфланиши лозим.
Адекват овқатланиш кўп жиқатдан индивидуал хусусиятга эга бўлиб, одамни у ёки бу озиқ-овқат маҳсулотларига муносабати билан ифодаланади. Озиқа маҳсулотларнинг турли-туманлиги сабабли организм уларни турлича қабул қилади, шунинг учун соғлиққа фойдали, яхши ҳазм бўладиган, умумий аҳволни яхшилаб кайфиятни кўтарадиган овқат одам учун адекват ҳисобланади.
Оптимал овқатланиш тушунчаси озиқ-овқат маҳсулотларини турли-туман бўлиши билан характерланади.
Ҳаётнинг турли даврларида организмда кечадиган функционал жараёнлар ҳамда моддалар алмашинувининг ўзгаришлари туфайли одамнинг овқатланиши ҳам кескин ўзгариб боради.
Болаларда озиқ моддаларга ва энергияга бўлган эҳтиёжнинг абсолют меъёри тана вазни ва ёшига қараб, бир-бирига тўғридан-тўғри боғлиқ бўлади.
Кекса ва қарияларда озиқ моддаларга, айниқса, оқсил, ёғлар ва углеводларга нисбатан бўлган эҳтиёж камайиб боради.
Овқатланиш тартибида кундалик овқат ҳажмининг 60-65 фоизини куннинг биринчи ярмида 15:30 гача, кечки овқат уйқудан икки соат олдин ёки ундан ҳам илгари истеъмол қилиниши керак.
Соғлом инсонга 4-5 маротаба овқатланиш тавсия этилади, эрталабки нонушта озиқ миқдори калориясига қараб, 30%, иккинчи нонушта 10%, тушлик 30-40%, кун ярми 10%, кечки овқат 20 фоизни ташкил этиши керак.
Қайси гуруҳ моддалари ҳисобига килокалория ҳосил бўлиши организм учун муҳим аҳамиятга эга.
Чой ва қаҳва таркибида танин моддаси юқори миқдорда мавжуд, у темир моддасининг сўрилишига тўсқинлик қилади. Шу билан бирга, қаҳва иштаҳани оширганлиги сабабли кўп овқат ейишга олиб келади. Шунинг учун овқатланиш вақтида чой ва қаҳва ичиш тавсия этилмайди. Овқатланиш пайтида ширин газланган ичимликлар ҳам тавсия қилинмайди, чунки улар таркибида сунъий қўшимчалар бўлиб, улар, айниқса, болаларда иммун тизимини сусайтириб юборади ва ошқазон ичак тизимига зарарли таъсир этади.
Мутахассисларнинг тавсияларига кўра кундалик овқат таркибининг энергетик манбаини 10-15 фоизини оқсиллар, 30-35% ёғлар ва 50фоизини углеводлар таъминлаши лозим.
Жаҳон Соғликни саклаш ташкилоти талабига биноан соғлом овқатланишнинг 12 тамойили мавжуд.
Учқудуқ туман СЭО ва ЖСБ
Санитария гигиена бўлими
Учқудуқ туман ҳокимлиги катта мажлислар залида ўтказилган йиғилиш кун тартибида ташкилий масала кўрилди. Унда Учқудуқ туман ҳокими С.Хамроев, вилоят ҳокимининг 1-ўринбосари Т.Атамуродов ҳамда туман сектор раҳбарлари, корхона-ташкилот ва муассаса мутасаддилари, тадбиркорлар иштирок этди.
Шакаров Дилшод Эсанович Учқудуқ туман ҳокимининг молия-иқтисодиёт ва камбағалликни қисқартириш масалалари бўйича биринчи ўринбосари - туман иқтисодий тараққиёт ва камбағалликни қисқартириш бўлими бошлиғи лавозимига тайинланди.
Шакаров Дилшод Эсанович 1975 йил йилда Самарқанд шаҳрида туғилган. 1995 йилда Самарқанд саноат иқтисодиёт техникумини, 1999 йилда Самарқанд кооператив институтини, 2009 йилда Самарқанд давлат университетини тугатган. Маълумоти бўйича мутахассислиги озиқ-овқат маҳсулотлари технологи, ҳуқуқшунос.
У меҳнат фаолиятини Самарқанд давлат университети иқтисодиёт факультети кафедраси асистентлигидан бошлаган. Кейинчалик Самарқанд шаҳар ҳокимлиги иқтисодиёт бўлими бошлиғи ўринбосари, Навоий вилояти ҳокимлиги ташкилий-назорат гуруҳи етакчи мутахассиси, вилоят Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш бош бошқармаси бошлиғи вазифаларида ишлаб келган.
2019 йилдан Ўзбекистон Республикаси Бош Вазирнинг тадбиркорлар мурожаатларини кўриб чиқиш бўйича Навоий вилояти қабулхонаси мудири лавозимида ишлаб келаётган эди.
Қайд этиш керакки, Учқудуқ туман ҳокимининг аввалги биринчи ўринбосари Бафоев Фарруҳ Жўрақулович бугунги кунда Учқудуқ туман маҳаллабай ишлаш ва тадбиркорликни ривожлантириш маркази раҳбари вазифасида фаолиятини давом эттирмоқда.
УЧҚУДУҚ ТУМАН ҲОКИМЛИГИ МАТБУОТ ХИЗМАТИ.
Ташаббусли бюджет” лойиҳаси ғолиблари эълон қилинди (https://openbudget.uz/).
Сайтдаги маълумотларга кўра, 2215 та ташаббус ғолиб деб топилган ва энди улар давлат бюджетидан молиялаштирилади.
Вилоятимиздан 134 та, туманимиздан 10 та ташаббус ғолиб деб топилган. Улар билан қуйидаги ҳавола (openbudget.uz/boards/4?district=79®ion=6&page=1) ёки қуйидаги расм орқали танишиб чиқишингиз мумкин.
Ташаббусли бюджет” лойиҳаси ғолиблари эълон қилинди (https://openbudget.uz/).
Сайтдаги маълумотларга кўра, 2215 та ташаббус ғолиб деб топилган ва энди улар давлат бюджетидан молиялаштирилади.
Вилоятимиздан 134 та, туманимиздан 10 та ташаббус ғолиб деб топилган. Улар билан қуйидаги ҳавола (openbudget.uz/boards/4?district=79®ion=6&page=1) ёки қуйидаги расм орқали танишиб чиқишингиз мумкин.
Шахмат, шоҳмот (форс. шоҳмот - шоҳ ўдди) - спорт тури. Ўйиндан мақсад рақиб шоҳини мот қилиш. Икки хил (оқ ва қора) рангдаги 64 та тенг катакли тахта (сатҳ)да икки хил рангдаги 16 тадан дона (биттадан шоҳ ва фарзин, 2 тадан рух, фил ва от, 8 тадан пиёда)да ўйналади. Шахматда мусобақа пайтида маълум сондаги юришлар қилиниши учун вақт (дастлабки 40 та юриш учун 2,5, 2 ва 1,5 соат ва ҳ.к.) ва ўйин тугамаса қўшимча вақт белгиланади. Тезкор шахматда ўйинни тугатиш учун аниқ вақт (30, 25, 15 ва 5 дақиқадан) берилади. Сиртқида ҳар бир юришни амалга ошириш учун масофа ва алоқа воситаси турига қараб, кун ёки ҳафталар белгиланиши мумкин.
Шахматнинг келиб чиқиши чатуранга ўйинига бориб тақалади. Араб халифалиги даврида бу ўйин “шатранж” номи билан оммавийлашди. Араблар шахмат ёзувини жорий этгани учун шахмат ўйинлари матнига оид қимматли маълумотлар сақланиб қолган. Абулфатҳ Аҳмад ибн Сижзий “Шатранж китоби”да 819 йилда Хуросонда ўтказилган биринчи шахмат мусобақаси ва унда ғолиб чиққан ўртаосиёлик машҳур шатранжчи Абу Бакр ас-Сулий ҳақида ёзган. Ас-Сулий кўплаб шахмат воқеаларига қаҳрамон бўлиб кирган Абулфарож Лайложга устозлик қилган.
20-асрнинг 20-йилларидан Ўзбекистонда шаҳматнинг замонавий қоидалари кенг тарғиб этилиши бу спорт турининг ривожланишига туртки берди. Тошкент, Самарқанд, Кўқон ва бошқа шаҳарларда шахмат тўгараклари очилди. Азмиддин Хўжаев, Сергей Фрейман, Пўлат Саидхонов, Зокир Хўжаев кабилар шаҳматни тарғиб этишда жонкуярлик кўрсатишди. 1930 йилдан эркаклар, 1935 йилдан аёллар ўртасида Ўзбекистон чемпионатлари ўтказила бошлаган (Александр Грушевский ва Лариса Пинчук энг кўп - 8 мартадан чемпион бўлишган). Турли даврларда Фёдор Дуз-Хотимирский, Сало Флор, Тигран Петросян, Паул Керес, Александр Котов, Марк Тайманов, Виктор Корчной, Анатолий Карпов каби таниқли гроссмейстерларнинг Ўзбекистонга келиб, маърузалар ўқиши, бир йўла ўйин (сеанс)лар ўтказиши, мусобақаларда қатнашиши мамлакатимиз шахмати ривожига самарали таъсир этди. 20-асрнинг 50-йилларидан бошлаб Мамажон Муҳитдинов, Улуғбек Элбеков, Сергей Пинчук, Роман Ким, Алла Мкртичан каби шахмат жонкуярларининг янги авлоди вояга етди. Республика шахмат клуби фойдаланишга топширилди, турли тоифадаги мусобақалар ўтказила бошланди, газета ва журналларда шахмат рукнлари, Ўзбекистон телевидениесида шахмат кўрсатуви очилди, шаҳматга оид китобларни нашр этиш йўлга қўйилди. Исаак Бирбрагер, Ефим Рухлис каби шахмат композиторлари турли танловларда ғолиб чиқишди. Георгий Борисенкога сиртқи шахмат бўйича халқаро гроссмейстер унвони берилди. Георгий Аъзамов эса Ўзбекистондан етишиб чиққан 1-халқаро гроссмейстер бўлди (1984).
20-асрнинг 90-йилларидан Ўзбекистон шахматида юксалиш бошланди. Эркаклар терма жамоаси жаҳон шахмат олимпиадасида 2-ўринни эгаллади (1992), Осиё чемпионатида ғалаба қозонди (1999). Иброҳим Ҳамроқулов ўсмирлар ўртасида жаҳон биринчилигида ғолиб чиқди (1998). Рустам Қосимжонов Осиёнинг биринчи (1998), жаҳоннинг 17-чемпиони (2004) бўлди.
Бугунги кунда ҳам юртимизни бутун дунёга танитиб, байроғимизни жаҳон ареналарида баланд кўтариб, мадҳиямизни баралла янгратиб келаётган кучли шахматчиларимиз талайгина.
Мустақил диёримизда яратилган имкониятлар, ҳар битта соҳага берилаётган эътибор ёшларимизнинг шижоатини ошириб, иштиёқ билан олға интилишларига замин яратади.
Ис гази (CО2) рангсиз, ҳидсиз заҳарли бирикма бўлиб, табиий газ, ёқилғи, кўмир, ўтин чўғлари тўлиқ ёнмаслиги оқибатида хосил бўлади. Тутун таркибида 3%, ишланган газда 13%, портловчи газлар таркибида эса 50−60% гача ис гази бўлади.
Ис газидан шамоллатиш тизими яхши ишламайдиган органиc моддаларни ишлаб чиқарадиган корхоналарда, автоуловлар турар паркларда, янги бўялган ва шамоллатилмаган хоналарда, шунингдек уй шароитларида табиий газ чиқиб турганда ва печка билан истиладиган уйлар, ҳаммомларда, дам олиш палаткаларида ёнувчи модданинг тўлиқ ёнмаслиги натижасида заҳарланиш мумкин. Ис гази организмга нафас аъзолари орқали таъсир этади. Ушбу газ гемоглобин билан кислородга нисбатан 300 маротаба кучли бирикма — карбоксигемоглобин ҳосил қилади. Оқибатда гемоглобиннинг тўқималарга кислород ташиш хусусияти кескин пасайиб, гипокцияга, оғирҳолатларда эса — анокцияга олиб келиши хамда шу тариқа инсон ҳаётдан кўз юмиши мумкин.
Таҳлилларга кўра, ис газидан заҳарланиш ҳолатларининг аксарияти қуидаги сабабларга кўра юзага келмоқда:
Фуқаролар томонидан газ ва муқобил ёқилғи (кўмир, ўтин ва бошқа) турларидан фойдаланишда хавфсизлик қоидаларига риоя этмаслик;
ностандарт (қўлбола ясалган) ёки сертификатга эга бўлмаган иситиш печлари ва анжомларидан фойдаланиш;
иситиш печларининг дудбўронларини нотўғри ўрнатиш;
газ ёки бошқа муқобил ёқилғига мослаштирилган иситиш печлари ҳамда суюлтирилган углеводород газ балонларини (анжомлари)ни дам олиш хоналарига олиб кириш;
ҳаво алмашмайдиган хоналарни иситишда очиқ олов (кўмир ва ўтин чўғлари)дан фойдаланиш;
ҳавони алмаштирувчи шамоллатиш шахталари ёки туйнукларни беркитиб (тўсиб) қўйиш.
Юқорида кўрсатиб ўтилган сабабларга кўра иситиш учун фойдаланилаётган ёқилғи (газ, кўмир, ўтин ва бошқа)ни чала ёниши натижасида ис гази хосил бўлади.
Туман Фавқулодда вазиятлар бўлими ис гази вужудга келиши сабабларига йўл қўймаслик ва ундан заҳарланмаслик чораларини кўришга чақирди.
Жумладан, газ плитасидан бинони иситиш ва унинг устида кийимларни қуритиш, шунингдек плитани назоратсиз ёқилган ҳолатда қолишига йўл қўймаслик. Бундан ташқари, газ сизиб чиқаётганини очиқ олов, масалан гугурт чақиб текшириб кўриш мумкин эмас.
Газ баллонларини иссиқлик манбаига яқин жойда қолдирмаслик лозим.
Агарда бинода газ ҳиди сезилса, ойна ва эшикларни зудлик билан очиш, кўчага чиқиш ва 104 рақами орқали газ хўжалиги авария-диспечерлик хизмати ёки 1050 рақами бўйича қутқарув хизматига қўнғироқ қилиш керак. Бундай ҳолатларда чироқ, олов ёқиш, электр ускуналарни ишга тушириш тақиқланади.
Бу билан сиз ўзингиз ва яқинларингиз ҳаётини асраб қолган бўласиз.
Учқудуқ тумани ФВБ ФВДТ ва ФМ
ФТE ХТБ бошлиғи лейтенант З.Шокиров
1918 йил 19 апрелда Ўзбекистон Давлат санъат музейи ташкил этилди.
1955 йил 19 апрелда Сирдарё вилоятидаги Боёвут, Тошкент вилоятидаги Бўстонлиқ туманлари ташкил этилди.
1990 йил 19 апрелда Андижон давлат университетига Заҳириддин Муҳаммад Бобур номи берилди.
1995 йил 19 апрелда Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви академияси ташкил этилди.
2005 йил 19 апрелда Берн Конвенцияси Ўзбекистонда кучга кирди.
2018 йил 19 апрелда Ўзбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги ҳузурида Илғор технологиялар маркази ташкил этилди.
Янги Йўл ҳаракати қоидаларига кўра, ҳайдовчи ва машинанинг олд ўриндиғида ўтирган йўловчига хавфсизлик камарини тақиш шарт қилиб белгиланмоқда.
Бунда касаллиги бўлган айрим фуқароларга камарни тақмасликка рухсат берилган.
Маълум қилинишича, 8 турдаги касаллик ҳолати учун тиббий маълумот талаб этмасдан хавфсизлик камарини тақмасликка рухсат берилади.
Жумладан, умров ва тўш суякларининг синишлари, елка камари синиши, ўпканинг сурункали обструктив касалликлари (IV босқич), бронхиал астма (IV босқич), ўпканинг интерстициаль зарарланиши, ўпканинг бир қисми ёки бутун қисмини (чап ёки ўнг) олиб ташланган, сурункали юрак етишмовчилигининг III босқичи ва декомпенсация босқичи ҳамда ҳомиладор аёллар шулар жумласидандир.
Маълумот ўрнида таъкидлаш лозимки, янги таҳрирдаги Йўл ҳаракати қоидалари 2022 йил 1 майдан амалга киритилади.
Жорий йил 13 апрель куни Учқудуқ туманидаги 18-умумтаълим мактабининг 11-синф ўқувчилари фуқаролик ишлари бўйича Учқудуқ туман судининг биносига ташриф буюрди. Ташриф давомида фуқаролик ишлари бўйича Учқудуқ туман судининг раиси Б.Қ.Шерматов ўқувчи ёшларнинг ҳуқуқий билим ва маданиятини янада ошириш, уларда қонунларга ҳурматда бўлиш муносабатини шакллантириш, шунингдек ёшлар ўртасида ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликни олдини олиш борасида тушунтириш ишлари олиб борилди. Ташриф давомида суд раиси Б.Шкрматов ёшларни суд-ҳуқуқ соҳасига оид қизиқтирган барча саволларга жавоб берди. Тумандаги 18 мактабнинг 11-Б-синф ўқувчиси Абдуллаева Мадина болалигидан суд-ҳуқуқ соҳасида ишлашга бўлган қизиқиши юқори эканлигини, келгусида албатта олий юридик маълумотга эга бўлиб, суд-соҳасида фаолият олиб бориш энг катта орзуси эканлигини билдириб ўтди.
Шунингдек, суд раиси Б.Қ.Шерматов ёшларга юртимизда суд тизимида олиб борилаётган ислоҳотлар, тизимда соҳага оид замонавий ахборот коммуникация технологиялари ва уларнинг кенг имкониятлари юзасидан маълумотлар берди.
Фуқаролик ишлари бўйича Учқудуқ туман суди, судья ёрдамси Б.Қ.Давидов
Учқудуқ тумани чўл ҳудуди бўлганлиги сабабли мўтадил иқлим ҳарорати ошади, натижада юқумли ва паразитар касалликларни фаоллашиши кузатилади. Жумладан, Ўзбекистон ҳудудида учрайдиган вицериaл зооноз, тери антропонози ва зооноз лейшманиоз касалликлари учрайди.
Лейшманиоз бу дунё бўйича 98 та давлатдаги юқумли касалликларнинг глобал таҳлили бўйича 9-ўринда турадиган касаллик ҳисобланади.
Лейшманиоз – одамларда ва ҳайвонларда учрайдиган трансмиссив протозой касаллик бўлиб, қўзғатвчиси лейшмания ҳисобланади искабтопар чивинлар ташувчи бўлиб, чақиш йўли билан юқтирадилар.Инсонда иситмалаш, ички аъзолар ёки тери тўқималарининг шикастланиши билан намоён бўлади. Сут эмизувчилардаги лейшаниозлар 2 гуруҳга бўлинади:
1.Тери лейшманиози қўзғатувчиси (улар тери, териости тўқималарида ривожланиб, терида локал патологик ўзгаришлар пайдо қилади.)
2.Вицериал лейшманиози қўзғатувчилари (жигар, талоқ, лимфа тугунлари ва тўқималарда ривожланиб, аста-секин одам организмининг заҳарланишига олиб келади.
Вицериал лейшманиоз бу паразитар трансмиссив зооноз юқумли касаллик бўлиб, сурункали кечиши билан ҳарактерланади. Ушбу касаллик билан касалланган беморларда лимфоид-макрафагал тизимнинг шикастланиши, узоқ давом этувчи иситма, талоқ ва жигарнинг катталашиши, камқонлик ва иккиламчи иммуносупрессия ҳолатлари кузатилади.
Вицериалл лейшманиозни 3 та типда ўчоқлари бўлиб;
1.Табиий типи (қўзғатувчиси тарқалишида бўри, тулки ва чия бўрилар иштирок этади.)
2.Қишлоқ типи (қўзғатувчиси тарқалишида итлар),
3.Шахар типи (асосий манбаи итлар баъзан одам ҳисобланади).
Аҳоли пунктларида лейшманиоз касаллигини қўзғатувчиси итлар ҳисобланади. Дайди ва қаровсиз итлар ва уй ҳайвонлари туман Ободонлаштириш бошқармаси ходимлари томонидан тутилиб, Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш бўлим соҳа вакиллари тиббий кўригидан ўтказилиб, текширилади.Тери лейшманиози касаллигини олдини олишга қаратилган чора-тадбирлар асосан, дератизация, дезинсексия ва дезинфекция тадбирлари киради.аҳоли яшайдиган ва яшамайдиган пунктларда искабтопар, чивинларни кўпайишига йўл қўймаслик, бостирмалар, айвонлар, ҳожатхоналар, ўралар, чиқиндихоналарда кемирувчи инлари бўлишига йўл қўймаслик талаб этилади.
Бугунги кунда Учқудуқ туманида лейшманиоз касаллиги билан оғриган беморлар аниқланмаган. Шунингдек касаллик аниқланмаслиги, касаллик ўчоғи бўлмаслиги, эпидемиологик барқарорликни сақлаб қолишда баҳор мавсуми кунлар исишини ҳисобга олиб, эшик-деразаларни тўр сетка қўйиш, аҳоли яшаш хонадонларини тоза сақлаши, чиқиндихона, ҳожатхоналарни тоза тутиши, уй ҳайвонларини ветеринар кўригидан ўтказиши ҳамда ёз мавсумида пашшахоналардан фойдаланиш кераклигини маълум қиламиз.
Учқудуқ туман Санитария-эпидемиологик
осойишталик ва жамоат саломатлиги
бўлими энтомологи Г.А.Назарова
More...
“Qrim-Kongo gemorragik isitmasi” tamanning deyarli barcha qismida qon quyilishlar hamda yuqori xarorat bilan, og‘ir kechuvchi, davolash muolajalari o‘z vaqtida boshlanmasa o‘lim bilan yakunlanuvchi yuqumli kasallik hisoblanadi.
Kasallik qo‘zg‘atuvchilari tabiatda odamlar faoliyatiga bog‘liq bo‘lmagan holda uzoq yillar saqlanishi kasallikning tabiiy o‘chog‘i deb ataladi. Tabiiy o‘choqda ushbu hududda yashovchi yovvoyi hayvonlar–cho‘l sichqonlari, tipratikonlar, yumronqoziqlar, quyon, bo‘ri, tulki, chiyabo‘ri kabilar kanalarning yil davomida yashab ko‘payishiga imkon yaratadi, kanalar esa o‘z navbatida tanasida kasallik qo‘zg‘atuvchisi bo‘lgan viruslarni saqlaydi.
Tabiiy o‘choqlar mavjud bo‘lgan hududlarga chorva mollarni boqish, oziqa jamg‘arish, dam olish uchun yoki ekspeditsiyalarga kelgan odamlar kana chaqishi natijasida kasallikga chalinishi, kanalarni o‘zlari bilan birga olib ketishi mumkun. Shuningdek kanalar ushbu hududlarda boqilgan chorva hayvonlari bilan birga ham olib ketiladi. Uy hayvonlarini parvarishlash, ozuqa berish, sog‘ish, junini qirqish jarayonida kanalar hayvonlar tanasidan odamlarga o‘tib kasallikni yuqtirish holatlari ro‘y berishi, yoki hayvonlar tanasidagi kanalarni yulish, kesish yo‘li bilan olib tashlaganda qon sachrashi natijasida odamlar kasallikni yuqtirib olishlari mumkin.
Kasallik mavsumiy bo‘lib, bu kasallikning asosiy tashuvchilari bo‘lgan kanalar kunlik harorat 10 daraja va undan yuqori ko‘tarilganda faollashib ozuqa manbaasi issiq qonli hayvonlar yoki odamlarga hamla qilishi bilan bog‘liq va asosan baxor yoz mavsumlarida qayd etiladi.
Kasallikning yashirin davri o‘rtacha 4-6 kunni tashkil etadi. Kasallik tana xaroratinig keskin ko‘tarilishi (39-40 darajaga), bosh og‘rig‘i, mushaklarda, qorin va bel sohasida og‘riqlar paydo bo‘lishi bilan boshlanadi. Bemorning ishtahasi yo‘qoladi, darmoni quriydi, kungli aynib qusadi, ichi suyuq o‘tadi, yuzi va shilliq pardalarning qizarishi kuzatiladi.
Ozroq vaqt (bir necha soat yoki kun) o‘tgandan so‘ning tana harorati tushadi va odam xuddi sog‘aygandek tuyuladi, lekin sal o‘tmasdan kasallikning ikkinchi –gemorragik davri boshlanadi. Bunda burindan qon ketishi, terida nuqtasimon quyilishlar, ukol qilingan joylarda qon quyilishlar kuzatiladi. Qon quyilishi ichki a’zolardat (oshqozon–ichak, bachodon) ro‘y berishi mumkun. Kasal odam ajratmalarida (qon, kusishmoddalari, siydigi, va boshqalar) ko‘plab kasallik viruslari bo‘lib, atrofagilarga katta havf tug‘diradi. Ko‘p qon yo‘qotish natijasida bemorning ahvoli og‘irlashib, yurak-qon tomir etishmovchiligi va boshqa organlar faoliyati chuqur buzulishi ro‘y beradi, o‘z vaqtida tibbiyot muassasasiga murojaat qilmasa bemor halok bo‘lishi mumkin.
Bemorni uyida davolash mumkin emas, davolash faqat maxsus statsionarlarda o‘tkaziladi, kasallikni uyda davolash bemor hayotiga va atrofdagilarga katta havf tug‘diradi. Kasallik barvaqt aniqlansa va tegishli davo choralari o‘z vaqtida o‘tkazilsa bemorlar to‘liq sog‘ayib ketadi.
Kasallikni yuqtirmaslik uchun quyidagi qoidalarga qat’iy amal qilish lozim:
-birinchi navbatda kanadan himoyalanish choralarini ko‘rish, cho‘l hududlarga chiqqanda vaqtin-vaqtin o‘zingizning, hamroxingizning ustini ko‘zdan kechirib kana bor yo‘qligini aniklab turish, kana kirmasligi uchun imkon darajasida oyoqqa etik keyish, shimning poychasini paypoq ichiga tiqib yurish;
-dorixonalarda mavjud bo‘lgan, kanalarni yaqinlashtirmaydigan maxsus priparatlardan foydalanish;
-chorva va uy hayvonlariga kana yopishganligini aniqlangan hollarda uni qo‘l bilan olib tashlashga yoki qaychi bilan kesishga harakat qilmasdan darxol veterinariya mutaxassisiga murojat qilish va uning maslahat va ko‘rsatmalarini bajarish;
-kana darhol chaqmaydi, odam tanasiga o‘tib olgandan keyin o‘ziga qulay issiq va pana joy (qo‘ltiq osti, chatan va boshqa) qidiradi bu vaqtda uni payqab qolsangiz darhol tibbiyot hodimlariga murojaat qiling, yaqin joyda tibbiyot maskani bo‘lmasa imkoni boricha kanani pensit yordamida, rezina qo‘lqop bilan olib tashlash kerak, agar kana tanaga yopishgan bo‘lsa uni yulib olmasdan, kananing ustiga kamfora yog‘i, agar u yuq bo‘lsa oddiy o‘simlik yog‘ini tomissangiz kana o‘zi so‘rg‘ichini tanadan chiqaradi, keyin uni osongina pensit yoki rezina qo‘lqop bilan olib tashlash mumkin;
maxsus vositalar yordamida kanalarga qarshi ishlov berilmagan qishloq xo‘jalik hayvonlarni junini qirqmaslik;
chorvachilik fermer xo‘jaliklari qirqimga jalb qilingan ishchilarni to‘liq maxsus kiyim (etik, kambenzon,qo‘lqop) bilan ta’minlashi, ishchilar shaxsiy gigiena qoidalariga qatiy rioya qilishlari;
veterinariya hodimlari tomonidan ko‘rikdan o‘tkazilib, sog‘lomligi haqida xulosa berilmagan xayvonlarni so‘ymaslik;
mavjud va sotib olinganchorva va uy hayvonlarini o‘z vaqtida yaqin veterinariya muassasalarida ro‘yxatga qo‘yish, ularni muntazzam ravishda veterinariya ko‘rigidan o‘tkazib, kanalarga qarshi ishlov berilishini ta’minlash;
sichqonlar va boshqa kemiruvchilar ko‘payishiga, axlat va go‘ng yig‘ilib qolishiga yo‘l qo‘ymaslik, kanalarga qarshi dezenfiksiya tadbirlarini o‘tkazib borish.
Xurmatli hamyurtlar! O‘z sog‘ligingizga befarq bo‘lmang! Yuqorida qayd etilgan qoidalarga qat’iy amal qiling, o‘zingizning va atrofingizdagi kishilarning sog‘ligini o‘ta havfli Qrim-Kongo gemorragik isitmasi kasalligidan muhofaza qilishga o‘z hissangizni qo‘shing!
Bo‘lim boshlig‘i R.Rizaqulov
Мамлакат фуқаролари тўғрисидаги маълумотлар ҳар қандай давлат миллий статистикасининг муҳим қисми саналади. Бундай маълумотлар маълум вақт оралиғида аҳолини рўйхатга олиш тадбирлари орқали тўпланади. Улар нафақат республика, балки Ер юзи аҳолисининг сони, ижтимоий ҳолати, даромадлари каби бир қанча муҳим ахборотларни ҳисоблаб боришга хизмат қилади.
БМТ дунё мамлакатларига фуқаролар билан юзага келадиган бир қатор ижтимоий муаммоларнинг ечими ҳамда иқтисодий кўрсаткичларнинг демографик кўрсаткичлар билан мутаносиб равишда ўсиб боришини таъминлаш учун ҳар ўн йилда камида бир маротаба аҳолини рўйхатга олиш тадбирини ўтказишни тавсия этади. Афсуски, юртимизда мустақилликдан сўнг кенг кўламда аҳолини рўйхатга олиш тадбири ўтказилмаган. Шу боис, мамлакатимизда илк бор 2023 йилда ўтказилиши кўзда тутилган аҳолини рўйхатга олиш тадбирига айни пайтда қизғин тайёргарлик кўрилмоқда.
Аҳолини рўйхатга олиш мамлакат ҳудудида миллати, элатидан қатъий назар барча инсонларни бирлаштирадиган умуммиллий тадбир бўлиб, унинг ўтказилишидан барчамиз, сиёсий қарашларимиз ва ижтимоий мавқеимиздан қатъи назар бирдек манфаатдормиз. Боиси, мазкур йирик ижтимоий тадбир орқали, биринчи навбатда, жами аҳолининг сони, фуқаролиги, никоҳ ҳолати, одамларимизнинг таълим даражаси (ўрта, ўрта махсус ёки олий), яшаш учун даромад манбалари, уйсизлар сони, уй хўжалинининг яшаш шароитлари каби бир қанча кўрсаткичлар бўйича бугунги кунда етарлича мавжуд бўлмаган маълумотлар базаси шакллантирилади. Шаҳарча, маҳалла, қишлоқ ва овуллар сони ҳамда уларнинг чегаралари, турар жойлар сони, улардаги мавжуд шарт-шароитлар тўғрисидаги маълумотларга аниқлик киритилади.
Аҳолини рўйхатга олиш, аввало, давлат ёки ҳукумат эмас, балки жамиятнинг ўзи учун зарур бўлиб, у вақти-вақти билан ўз-ўзини кўзгуда кўриш орқали ривожланиш натижаларини баҳолаш имкониятидир. Рўйхатга олишда қатнашаётган ҳар бир фуқаро ўзи ҳақидаги маълумотларни тақдим эта туриб, ўзлари мансуб бўлган кишилар гуруҳига тегишли ижтимоий дастурларни ишлаб чиқишда иштирок этади.
Мисол учун, ишсизларнинг сўровномадаги жавоблари меҳнат бозорини ўрганиш ва айнан керакли жойда янги иш ўринлари яратиш имконини берса, болалар сони тўғрисидаги маълумотлар мактаб, мактабгача таълим муассасалари ва шу каби муассасалар қурилиши режаларини тузишда қўл келади. Ёш ҳақидаги маълумотлар пенсияга чиқадиганлар сони, уларнинг пенсия тўловлари учун зарур бўладиган маблағларни жамғариб бориш имконини беради. Ҳар йили мактабгача таълим, умумтаълим мактаблари ёки олий таълимга қабул қилинадиган ёшлар тўғрисидаги маълумотлар ҳам худди шундай шаклланади. Яшаш жойи тўғрисидаги маълумотлар эса ҳар биримизнинг уйимизгача келадиган йўллар қурилиши, коммуникациялар билан таъминлашни режалаштириш учун зарур.
Ушбу тадбирларнинг аҳамиятли жиҳати шундаки, улар орқали нафақат ўзимиз, балки келажак авлод учун муҳим маълумотларни тўплашга эришамиз. Аҳолини рўйхатга олиш натижалари мамлакатимизнинг кейинги демографик ва ижтимоий сиёсатини белгилаш билан бирга, республика ва ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш прогнозлари ҳамда дастурларини тузишда кенг қўлланилади. Кейинги ўн йилликка мўлжалланган оилаларни қўллаб-қўвватлашга қаратилган ижтимоий дастурларни шакллантириш, шифохоналар, болалар боғчалари, мактаблар ва уй-жой қурилишини режалаштиришда фойдаланилади.
Рўйхатга олиш натижасида шакллантириладиган мамлакатдаги иш берувчилар ҳақидаги маълумотлар хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ва рағбатлантиришга йўл очади. Бизнес вакиллари рўйхатга олиш маълумотлари орқали меҳнат ҳамда истеъмол бозорининг ҳолатини баҳолаш, талаб ва таклифлар эҳтиёжини аниқлаш имконига эга бўлади. Бир сўз билан айтганда, аҳоли тўғрисида тўпланадиган маълумотлар барча соҳаларни ривожлантириб, мамлакатни янада тараққий эттиришга, жаҳон майдонида Янги Ўзбекистоннинг янгича қиёфасини акс эттирувчи омил бўлиб хизмат қилади.
Учқудуқ туман статистика бўлими
Интернет фирибгарлари томонидан фуқароларнинг банк пластик карталаридаги пул маблағларини турли хил ноқонуний усуллар ёрдамида талон-торож қилиш ҳолатлари кузатилмоқда.
Хусусан, Ички ишлар вазирлиги Киберхавфсизлик маркази томонидан ўтказилган ўрганишлар давомида Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президентининг расмий веб-сайтларига ўхшаш бўлган сохта веб-ресурслар орқали жиноятчилар ахборот технологиялари имкониятларидан фойдаланган ҳолда фуқаролардан банк пластик карта маълумотларни тақдим этилишига эришиб, ундаги маблағларни ўзлаштириб келаётганлиги аниқланди.
Хусусан, Телеграм ижтимоий тармоғидаги бир қатор гуруҳ ва каналларда Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги номидан COVID-19 вирусига қарши вакцинациядан ўтган фуқаролар бир маротабалик 750 минг сўм пул маблағларини беришга оид “фейк” ҳабар тарқатилиб, ушбу ҳабар остига бириктирилган ҳаволага кирилганида, 750 минг сўмни олиш илинжида бўлган фойдаланувчилардан банк пластик карта реквизитлари ҳамда СМС-хабарномада кўрсатилган махфий код-рақам сўралаётганлиги маълум бўлди.
Шунингдек, ижтимоий тармоқларда Ўзбекистон Республикаси Президенти номидан ижтимоий ва демографик ҳолатни яхшилаш учун фарзанди бор оилаларга бир маротабалик 650 минг сўм пул маблағларини моддий ёрдам сифатида беришга оид қонун кучга кирганлиги тўғрисидаги “фейк” хабар тарқатилганлиги, хабар остидаги ҳаволага кирилганда, 650 минг сўм олишга эришиш учун фойдаланувчидан ўз банк пластик карта рақамларини ҳамда СМС-хабарномада кўрсатилган махфий код сўралади ва “эҳтиёжманд мижоз” ушбу маълумотларни киритгач, пластик картасидаги мавжуд пул маблағларидан маҳрум бўлиши аниқланди.
Тезкор тадбирлар натижасида, “фейк” хабар таъсирига тушган 1 нафар фуқаронинг 7,5 миллион сўм пул маблағлари Тошкент шаҳрида яшовчи 2000 й.т. Рустамов Ислом (исмлари ўзгартирилган) томонидан фирибгарлик йўли билан ўзлаштирилганлиги аниқланиб, ҳолат юзасидан Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг тегишли моддаси билан жиноят иши қўзғатилди.
Юқоридагилардан келиб чиқиб, барча интернет фойдаланувчиларини мазкур “фейк” веб-ресурсларнинг ноқонуний фаолияти тўғрисида огох бўлишлари, тўлов тизимларидан фойдаланаётганларида эса, уларнинг расмий веб-сайтларида тақдим этилган хизматларга мурожаат этишлари сўралади.
Шимолий кон бошқармаси маънавий - маърифий ишлар бўйича кадрлар бўлими бошлиғи ўринбосари Бадалов Умирзоқ Нормуродович ҳамроҳлигида туманда жойлашган Шимолий кон бошқармасига қарашли “Кончи” сиҳатгоҳи билан танишиш мақсадида бу ерга ташриф буюрдик.
Шифо масканига киришимиз биланоқ, кўм-кўк дарахтлар, бир қатор ўриндиқлар, ҳовли саҳнидаги фаввора ва сунъий шаршара бизда катта таассуротлар қолдирди. 1968 йилда ташкил этилган сиҳатгоҳ биноси 2018 йилда капитал таъмирдан чиқарилиб, тўлиқ фойдаланишга топширилган.
Муассаса 90 ўринга мўлжалланган бўлиб, бир вақтнинг ўзида 106 кишининг дам олиши ва даволаниши учун шароитлар яратилган.
- Сиҳатгоҳ ренит, бронхит, остеохондроз, умуртқа поғонаси грижаси каби 100 дан ортиқ касалликларда қўлланиладиган 20 га яқин янги замонавий тиббий асбоб-ускуналар билан жиҳозланган. Шунингдек, физиотерапия, магнит терапияси, лазер терапияси, лемфотренажор ва сув муолажалари ҳам олиб борилади, - деди муассаса даволовчи врачи Дилора Тўхтабоева.
Бизни қувонтиргани дам олиш масканидаги катта кутубхона бўлди. Рус тили, ўзбек тили ҳамда қозоқ тилидаги бадиий - илмий адабиётлар, газета ва журналлар мутолаа учун мўлжалланган сокин залда жамлаб қўйилган.
-7 кун бўлди бу ерга келганимга ҳам даволанаяпман, ҳам дам олаяпман. Шифо масканидаги яратилган шарт-шароитлар, даво муолажалари, хизмат кўрсатаётган ходимларнинг муомаласи менга жуда ёқди, - дейди ШКБ темир йўл цехи ҳаракатдаги тартибни таъминловчи чилангари Салимжон Делов.
Сиҳатгоҳ фаолияти билан танишиш жараёнида дам олувчиларнинг аксарияти спорт залида стол тенниси, бильярд ўйинлари билан машғул эканлигининг гувоҳи бўлдик. Тренажер зали, сунъий қопламали мини футбол стадиони ҳам аҳоли хизматида.
Бундай спорт машғулотлари ва даво муолажалари давомида дам олувчиларнинг тўғри ва сифатли овқатланишлари ҳам жуда муҳим. Шу боис навбатдаги манзилимиз шу масканнинг овқатланиш хонаси бўлди. 80 ўринга мўлжалланган бу шинам ошхонада нонушта соат 06:00 дан 09:00 га қадар, тушлик 12:00 дан 14:00 гача ва кечги овқат 17:30 дан 19:30 гача давом этади. Айниқса, рўзаи Рамазон ойида рўзадор дам олувчилар учун саҳарлик ва ифторлик таомлари тайёрлаб берилаётганлиги таҳсинга лойиқ.
- Шимолий кон бошқармаси ишчи ходимларига қулайликлар яратиш мақсадида ишдан оиладан ажралмаган ҳолда келиб муолажаларни олиб, истасалар яна уйларига кетишлари ва эртасига яна келишлари мумкин, - дейди биз билан суҳбатда муассаса раҳбари Елена Александровна. –Корхона ишчи-ходимлари ва нафақада бўлган собиқ ходимлар 14 кунлик дам олиш ва даволаниш учун бор – йўғи 62 000 сўм тўлайди.
Бошқа дам олувчиларнинг тўловлари билан қизиқдик. Агар сиз Шимолий кон бошқармасида ишласангиз, турмуш ўртоғингизнинг 14 кунлик тўлови 2 182 000 минг сўм, бу тизимга умуман алоқаси бўлмаган дам олишни хоҳловчилар учун эса тўлов миқдори 3 800 000 сўмга тенг экан. Яна бир жиҳат, эндиликда сиҳатгоҳ бошқа ҳудудлардан ҳам меҳмонларни қабул қилишга тайёр эканлиги яхши янгилик бўлди.
“Кончи” сиҳатгоҳига ташрифимиз давомидаги таассуротларимиз билан ўртоқлашадиган бўлсак, Қизилқум бағрида жойлашган Учқудуқда ана шундай бетакрор, инсонни баҳри дилини очадиган жаннатмакон гўша борлигидан беҳад шод бўлдик.
Ўз соғлигига беэътибор бўлмаган сиз азиз юртдошларимизни барча-барчани “Кончи” сиҳатгоҳига таклиф этиб қоламиз!
Дилноза ТОШНИЁЗОВА.
